Crackgebruik in de openbare ruimte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: de urgentie van een structurele aanpak

Een nieuw onderzoeksrapport, het resultaat van een samenwerking tussen het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) van de Universiteit Gent en het Observatorium van safe.brussels, brengt de groeiende problematiek van crackgebruik in de openbare ruimte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in kaart. Het onderzoek toont een significante stijging van het crackgebruik en wijst op de noodzaak van een geïntegreerde beleidsaanpak die naast veiligheidsmaatregelen ook sociale en gezondheidsgerichte interventies omvat.

 

Een groeiend fenomeen met diepe sociaaleconomische wortels

Uit het empirisch onderzoek, dat steunt op een mix van kwalitatieve en kwantitatieve methoden, blijkt dat crackgebruik in Brussel niet los te zien is van bredere sociale problemen zoals dakloosheid, armoede en beperkte toegang tot sociale diensten. Het rapport onderstreept dat crackgebruik vooral voorkomt bij een zeer kwetsbare groep mensen, hoofdzakelijk mannen, met een gemiddelde leeftijd van 44 jaar. Meer dan de helft van hen heeft recent op straat geslapen, en een aanzienlijk deel heeft een migratieachtergrond.

Professionele actoren die in het onderzoek werden bevraagd, zoals hulpverleners en politie, spreken over een toename van crackgebruik de afgelopen jaren, mede versterkt door de COVID-19-pandemie. De zichtbaarheid van gebruik in de openbare ruimte draagt bij aan onveiligheidsgevoelens, terwijl bestaande hulpverleningsdiensten ontoereikend blijven om aan de noden van deze kwetsbare groep te voldoen.
 

“Ik denk dat ze in een overlevingsmodus zitten. Vaak is crack eerder een reddingsboei dan het steentje dat je laat zinken.”

Gebruiks- en bevoorradingspatronen

Het rapport onthult dat crackgebruik vaak verloopt in intensieve cycli, waarbij mensen consumeren tot hun financiële middelen of ze lichamelijk volledig uitgeput zijn. Crack wordt hoofdzakelijk geïnhaleerd, en polydruggebruik komt frequent voor. De crackmarkt evolueert: zelfbereiding uit cocaïnepoeder komt het vaakst voor, maar de aankoop van reeds klaargemaakte crack op de zwarte markt blijkt de laatste jaren te zijn toegenomen. In dit onderzoek wordt de hoge beschikbaarheid van cocaïne in het BHG benadrukt. Lage dosissen cocaïne worden op straat tegen geringe bedragen verkocht (5 euro voor één dosis crack). 
 

“Er is op elke hoek een dealer. Het is zoals kauwgom in een winkel kopen."

Beleidsaanbevelingen: dringende oproep tot actie

De onderzoekers pleiten voor een holistische aanpak en formuleren volgende aanbevelingen:

1. Structurele investeringen in huisvesting en sociale ondersteuning
   
   De onderzoekers breken een lans voor structurele oplossingen die mensen helpen om uit de vicieuze cirkel van dakloosheid en middelengebruik te komen. Dit veronderstelt een uitbreiding van toegankelijke huisvesting, inclusief woonprojecten voor mensen in een kwetsbare positie (‘housing first’), en het investeren in opvangstructuren. 
    
2. Gezondheidszorg en harm reduction versterken
   
   Het rapport pleit voor het verhogen van de beschikbaarheid van en toegang tot gebruiksruimtes in Brussel. Het is belangrijk om te begrijpen waarom mensen de bestaande gebruiksruimte niet benutten, en deze barrières weg te werken. De toegang tot de drughulpverlening moet worden verbeterd, met specifieke aandacht voor mensen die crack gebruiken, inclusief sociale re-integratieprogramma’s. Om gezondheidsrisico’s te verminderen, pleiten de onderzoekers voor een uitbreiding van de verdeling van gebruiksmateriaal en een betere voorlichting van mensen die gebruiken en professionelen.
    
3. Veiligheidsbeleid: naar geïntegreerde samenwerking
   
   De aanpak van het drugsprobleem in het BHG vereist een coherente en geïntegreerde aanpak. Hiervoor dienen actoren rond preventie, hulpverlening, schadebeperking en repressie meer te samenwerken, om ook tegenstrijdigheden in hun aanpak te vermijden. De aanstelling van een drugscoördinator voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kan sectoroverschrijdende samenwerking bevorderen. 
   
   Bij de beleidsvorming moeten mensen die drugs gebruiken, hulp- en dienstverleners, beleidsmakers en buurtbewoners worden betrokken. Door gezamenlijke oplossingen te ontwikkelen die de noden van alle betrokkenen respecteren, vergroot men het draagvlak. 
   
   Het probleem van het openlijk druggebruik en de daarmee gepaard gaande overlast raakt doorgaans niet opgelost met maatregelen die genomen worden vanuit de op-tiek om het probleem uit het straatbeeld te krijgen (‘opkuisen’). Die aanpak leidt hooguit tot verplaatsing naar andere locaties. De open drug scenes moeten aan-gepakt worden vanuit de optiek van re-integratie in de maatschappij. Deze aanpak vereist meer tijd en middelen, maar zal op lange termijn zijn vruchten afwerpen. 
    
4. Verbeterde monitoring en wetenschappelijk onderzoek
   
   Tot slot wijzen de onderzoekers op de nood aan meer systematische gegevensverzameling over crackgebruik. Een betere monitoring van de evoluties van het druggebruik in open drug scenes kan beleidsmakers in staat stellen om pro-actief maatregelen te nemen.  Er moet meer ingezet worden op een analyse van de impact van internationale ontwikkelingen (bv. opiumban in Afghanistan) op de lokale drugsmarkten in Brussel en elders in België, en van de trends in andere Europese grootsteden die met vergelijkbare problemen kampen. 
   
   Migrantenpopulaties in Brussel worden vaak geconfronteerd met unieke uitdagingen, zoals taalbarrières en een gebrek aan toegang tot zorg. Gerichte studies naar de behoeften van migrantenpopulaties kunnen helpen om interventies ten behoeve van deze populaties beter af te stemmen.

Oproep aan beleidsmakers

De bevindingen van dit onderzoek maken duidelijk dat crackgebruik in Brussel geen louter druggerelateerd probleem is, maar een symptoom van een bredere maatschappelijke problematiek. De onderzoekers roepen beleidsmakers op om structurele maatregelen te nemen die de sociale basisvoorwaarden voor kwetsbare groepen verbeteren.

Het volledige rapport is beschikbaar op de website van safe.brussels en de website van het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (Universiteit Gent).

Ontdek ook onze globale aanpak in de regionale strategie ter bestrijding van drugshandel hier.